Περίληψη

Κτιριακό συγκρότημα του 4ου αιώνα π.Χ, που περιλάμβανε τον ξυστό και την παλαίστρα μαζί με τα βοηθητικά της κτίσματα, όπως τα εστιατόρια και τα λουτρά. Βρισκόταν ανάμεσα στο Τέμενος της Αθηνάς Προναίας και στην Κασταλία πηγή. Κατάλοιπα αρχαϊκών κτισμάτων που έχουν βρεθεί κάτω από τον ξυστό του γυμνασίου ίσως ταυτίζονται με ιερό της Δήμητρας (Δαμάτριον) και δηλώνουν ενδεχομένως ότι ο χώρος ήταν κέντρο λατρείας της γης και χθονίων θεοτήτων σε ακόμη παλαιότερες εποχές.

Περιγραφή

Το Γυμνάσιο των Δελφών βρισκόταν στον χώρο μεταξύ της Κασταλίας πηγής και του τεμένους της Αθηνάς Προναίας. Μέχρι την έναρξη των ανασκαφών, το γυμνάσιο καλυπτόταν από το μοναστήρι της Κοίμησης της Θεοτόκου, γνωστό και ως “Παναγιά”.

Αποτελούνταν από ένα συγκρότημα κτιρίων, διατεταγμένων σε δύο άνδηρα, που περιλάμβαναν τον ξυστό και έναν δρόμο, την “παραδρομίδα”, πλάτους 6 μ. και μήκους 172,1 μ., που χρησιμοποιούνταν από τους αθλητές του δρόμου, καθώς και την παλαίστρα με όλα τα αναγκαία προσκτίσματα, όπως τα αποδυτήρια και το λουτρό. H ανέγερσή του ξεκίνησε περί το 330 π.Χ., ενώ εργασίες και προσθήκες έγιναν σε διάφορες φάσεις της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής περιόδου.
Στο ανώτερο άνδηρο βρισκόταν ο ξυστός, δηλαδή μια στεγασμένη στοά με διαστάσεις 9,05 x 185,95. Το μήκος αυτό ισοδυναμούσε με ένα πυθικό στάδιο. Η στοά είχε διαδοχικά δύο κιονοστοιχίες, αποτελούμενες από 83 κίονες: η πρωιμότερη, του 4ου αιώνα π.Χ., ήταν δωρικού ρυθμού, από πωρόλιθο, ενώ κατά τη ρωμαϊκή περίοδο η κιονοστοιχία της πρόσοψης αντικαταστάθηκε με μαρμάρινη κιονοστοιχία ιωνικού ρυθμού. Το δάπεδο του ξυστού ήταν καλυμμένο με άμμο για τη διευκόλυνση των αθλητών. 

Στο κατώτερο άνδηρο βρισκόταν η παλαίστρα, που περιλάμβανε μία τετράγωνη κεντρική αυλή στον τύπο του impluvium, με στοές ολόγυρα, χωρισμένες σε δωμάτια. Υπήρχαν δύο είσοδοι, από τα νοτιοανατολικά και από τα βόρεια. Οι επιγραφές μάς πληροφορούν για τη χρήση αυτών των δωματίων ως σφαιριστήριο, αποδυτήρια, αίθουσα πάλης (κόνιμα), εξέδρα, πιθανώς και ένα ιερό του Ερμή ή του Ηρακλή. Στην αυλή οι αθλητές εξασκούνταν ή διαγωνίζονταν στην πάλη ή στην πυγμαχία. Δυτικά της παλαίστρας διατηρείται ακόμη και σήμερα κυκλική πισίνα, διαμέτρου 10 μ. και βάθους 1,80 μ. Τροφοδοτούνταν με νερό από την Κασταλία πηγή και με τη σειρά της τροφοδοτούσε δέκα λίθινα λουτήρια. Στα ρωμαϊκά χρόνια ανεγέρθηκαν κοντά στο γυμνάσιο λουτρά με θερμό νερό. 

Ο χώρος της παλαίστρας καταστράφηκε κατά την ύστερη αρχαιότητα και καλύφθηκε από ένα εκτεταμένο οικοδόμημα του 6ου αιώνα μ.Χ.